Versterk de democratie, herstel de rechtsstaat

“Newsflash: België heeft de állerslechtste begroting van heel Europa. Niets doen, leidt naar het failliet. We hebben net nood aan meer onderbouwde creativiteit. Daarom willen wij een volksberoep invoeren en de standstill doorbreken”, stelt Kamerlid Sander Loones in een opiniestuk in De Morgen.  

Een open debat, met frisse ideeën, zonder intentieprocessen, kan het nog? Komen politici met creatieve voorstellen, geïnspireerd op wat in andere landen werkt, dan rollen experts over elkaar met één constante: om te zeggen waarom iets niet kan. Ook Bart Eeckhout uitte felle kritiek in zijn editoriaal. Het eeuwige fatalisme in dit gefaalde land. Alsof vandaag alles zo fantastisch loopt. Alsof het status quo te verdedigen is. Newsflash: België heeft de állerslechtste begroting van heel Europa. Niets doen, leidt naar het failliet. We hebben net nood aan meer onderbouwde creativiteit.

Daarom willen wij een volksberoep invoeren en de standstill doorbreken. Dat moet een juister evenwicht brengen in de verhouding tussen parlement en rechters, en moet het vooral weer mogelijk maken om in dit land wezenlijke hervormingen door te voeren. Wilt u de werkloosheidsuitkeringen beperkt zien in de tijd? Dan zal u ons voorstel moeten steunen. Zo niet is het zeer reëel dat zo’n strengere sociaal-economische wetgeving vernietigd zal worden door het Grondwettelijk Hof. Daarover gaat het.

Gouvernement des juges

Eerst de rechters. Opent N-VA een oorlog met alle rechters? Neen, natuurlijk niet. Wel valt op dat sommige rechters weinig vertrouwen lijken te hebben in zij die rechtstreeks door het volk worden verkozen, en dan maar in hun plaats beslissen. Het debat over de ‘gouvernement des juges’ wordt breed gevoerd, denk maar aan de arresten over migratie en klimaat waar soms eerder rechters dan politici de lijn lijken te zetten.

Daarbij gaan politici niet vrijuit. Wanneer zij krakkemikkig werk afleveren, vage en incoherente wetgeving stemmen, dan moeten rechters steeds vaker beslissen in welke richting het beleid evolueert. De wetgever verliest impact, de democratie wordt uitgehold, de burger vervreemdt. Dat is de tirannie van de slechte wetten. De verantwoordelijkheid ervoor moet vooral in het parlement worden gezocht, de kentering evenzeer.

Al verdient dat nuancering. Kan het parlement zomaar alle wetgeving eenvoudig aanscherpen? Neen, zeker niet wanneer ze internationaal is gebetonneerd, in internationale verdragen bijvoorbeeld. Stellen dat de wetgever maar betere wetten moet maken, zal dus niet volstaan.

Democratische autonomie

We zullen ook moeten stoppen om terechte sociaal-economische bezorgdheden op te nemen en te vergrendelen in de grondwet. Elke maatschappelijke nood lijkt wel een grondrecht te worden. Symbolisch te begrijpen, maar met het juridisch gevolg dat beleidsmakers in de toekomst gevangen zitten.

Een voorbeeld: een goede sociale zekerheid en sociale bijstand, daar heeft u niet alleen recht op, het is zelfs een grondrecht. Artikel 23 van de grondwet garandeert bovendien dat u in principe nooit een minder beschermingsniveau mag krijgen dan vandaag. Dat is het ‘standstillbeginsel’: wat verworven is, kan niet zomaar worden teruggeschroefd. Klinkt mooi, maar het verhindert doortastende hervormingen die net kunnen waarborgen dat de sociale zekerheid sociaal én zeker gefinancierd blijft.

Wat als we voortaan enkel sociale uitkeringen willen geven aan wie al wat langer in het land verblijft? Mag niet, zo oordeelde het Grondwettelijk Hof. Of wat als het parlement de kinderbijslag zou willen vervangen door toelagen voor kinderopvang of door een tegemoetkoming in de schoolfacturen? Kan niet zomaar. En ook een beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd dreigt dus vernietigd te worden.

Niet evident voor een overheid die budgettair beperkt is en die net forse maatregelen moet kunnen nemen om de sociale zekerheid financierbaar te houden. Is het nog haalbaar om sociale rechten vanuit een oneindige generositeit te waarborgen wanneer die op termijn het voortbestaan van onze welvaartsstaat ondergraven? Het wordt daarom tijd om de standstillclausule te schrappen. Zo kan de wetgever opnieuw beleid voeren en kan het evenwicht tussen rechten en plichten hersteld worden.

Het volksberoep

Daarbovenop zouden we bepaalde wetgeving moeten kunnen afschermen van grondwettelijke toetsing en vernietiging. Zoals dat in Canada mogelijk is met de notwithstanding clause. Met een volksberoep zou het parlement, met een tweederdemeerderheid, een vernietiging van het Grondwettelijk Hof kunnen voorkomen. Waarna een soortgelijke procedure op dezelfde gronden gedurende vijf jaar niet meer aangespannen kan worden bij het Hof. In ons voorstel is zo’n beroep enkel mogelijk bij sociaal-economische rechten, maar niet tegen de klassieke grondrechten van de eerste generatie, zoals het recht op vrije meningsuiting en uw stemrecht. Die zijn absoluut en beschermen het individu tegen de almacht van de overheid. Zo is de vrees van Eeckhout, dat ‘de wil van de meerderheid zou uitdraaien op dwingelandij tegenover de minderheid’ tegelijk ontkracht.

Betere wetgeving waar mogelijk, de standstill doorbreken, en een verantwoord volksberoep waar nodig. Een totaalpakket dat ruimte moet garanderen om forser beleid te voeren, de absolute grondwettelijke rechten beschermt en de wil van de kiezer doet respecteren. Is dat nu zo onredelijk? Of wat is uw alternatief? Het status quo zal alvast niet volstaan.