De precaire toestand bij de Nationale Bank van België

Op 28 september 2022 vergaderde de kamercommissie financiën en begroting op vraag van kamerlid Sander Loones over de impact van de rentestijging op de stabiliteit van de Nationale Bank van België en de openbare financiën. Er vond een gedachtewisseling plaats tussen het parlement en de Minister van Financiën Van Peteghem en de Staatssecretaris van Begroting De Bleeker. Lees en bekijk hieronder mijn integrale tussenkomst.

1/ OVER DE WEIGERING VAN NBB OM TE KOMEN

 21 september: Bericht aan de leden van de commissie voor Financiën en Begroting

'De Nationale Bank van België heeft laten weten niet te kunnen ingaan op een eventuele uitnodiging voor een hoorzitting in verband met het recente marktcommuniqué omwille van het feit dat  de NBB een beursgenoteerde onderneming en is en dit koersgevoelige informatie betreft. De NBB verwijst naar het marktcommuniqué (zie bijlage).'

 27 september: Bericht aan de leden van de commissie voor Financiën en Begroting

'De Nationale Bank van België (NBB) heeft laten weten niet te kunnen ingaan op het uitdrukkelijke verzoek om deel te nemen aan een hoorzitting in de schoot van de commissie voor de Financiën en Begroting betreffende de impact van de rentestijging op de NBB. De NBB meent dat alle informatie die vandaag concreet en betrouwbaar is reeds in hun marktcommuniqué (marktcommunique_nbb_21092022.pdf) staat. De NBB kan hier momenteel in dit stadium niets aan toevoegen. Eventuele bijkomende informatie die in de toekomst concreet en betrouwbaar zou worden, zal trouwens ook het voorwerp moeten uitmaken van een communicatie aan de markt. Dergelijke informatie kan men niet in een parlementaire hoorzitting publiek maken.'

Dat NBB nu niet naar het parlement wil komen, betreur ik. In tijden van onzekerheid is het belangrijk om transparant, deskundig en duidelijk te communiceren. Ik vind het ook vreemd. We kennen de Gouverneur Wunsch als een deskundig expert. Blijkbaar meent hij dat hij op geen enkele manier ook maar iets kan zeggen zonder nieuwe koersgevoelige informatie te verspreiden. Dat baart me eigenlijk nog meest vanal zorgen. 

Mijn vragen:

Over de beslissing van de NBB om niet op de uitnodiging in te gaan ...

1/ Werd u gecontacteerd of op enige andere manier rechtstreeks of onrechtstreeks betrokken, geïnformeerd over de beslissing van de NBB om niet op de uitnodiging in te gaan? De overheid is immers ook actor in haar rol binnen de NBB.

2/ Hoe beoordeelt u de beslissing van de NBB om niet naar het parlement te komen?

3/ Vanzelfsprekend is het essentieel dat een centrale bank onafhankelijk kan opereren, maar betekent dit volgens u ook dat centrale banken geen verantwoording verschuldigd zijn (is ‘onafhankelijk’ met andere woorden zomaar synoniem aan ‘onverantwoordelijk’?)? En dit in het bijzonder in onzekere tijden?

4/ ECB voorzitter Lagarde was deze week wel te gast in de ECON commissie van het Europees parlement, die in openbare zitting vergaderde. Hoe beoordeelt u het verschil in houding tussen de ECB en de NBB bij het afleggen van verantwoording?

5/ Hoe kan het parlement zijn rol garanderen wanneer – ongeacht en met respect voor de marktgevoelige situatie - toch ook sprake is van ruimere vragen, namelijk de financiële situatie van België? En de impact op de begroting en de staatsschuld? Hoe beoordeelt u de taak en rol van het parlement om dit afdoende te kunnen controleren?

6/ Zal u, als aandeelhouder, de NBB aanspreken op haar beslissing om niet te komen? Welk standpunt zal u in dit gesprek aannemen?

Over de argumentatie gehanteerd door de NBB bij haar weigering om niet op de uitnodiging in te gaan ...

7/ Het is een feit dat de NBB beursgenoteerd is en er sprake is van gevoelige informatie, maar rechtvaardigt dit volgens u afdoende de weigering van de NBB om, zelfs achter gesloten deuren, de uitnodiging van het parlement te weigeren?

8/ Beoordeelt u de informatie die de NBB in haar communiqué verspreidde als “concreet”?

9/ Bent u of uw diensten, rechtstreeks of onrechtstreeks, in het bezit of op de hoogte gesteld van bijkomende informatie aanvullend op wat de NBB in haar communiqué schreef?

10/ Indien u beschikt over aanvullende informatie, zal u die pro-actief delen met het parlement, zonodig achter gesloten deuren? Waarom (niet)?

11/ Indien u niet beschikt over aanvullende informtie: vindt u dit behoorlijk gelet op uw rol als belangrijke aandeelhouder?

 WAT WETEN WE VANDAAG

1/ Er komt een verlies

“Op basis van haar meest recente risicoscenario’s verwacht de Bank het lopende boekjaar 2022 te zullen afsluiten met verlies. De risicoanalyse geeft bovendien aan dat de verliezen de volgende boekjaren verder zullen oplopen."

 2/ Niet zeker of de reserves voldoende zijn om risico’s in te dekken

“Gelet op de huidige evoluties en de verschillende nog onzekere factoren is het in dit stadium nog niet mogelijk om te bepalen of op balansdatum (31 december 2022) het peil van de reserves toereikend zal zijn om de geschatte risico’s te dekken. De uitkering van een tweede dividend over boekjaar 2022 is bij ongewijzigde omstandigheden bijgevolg onzeker. Dit geldt nog meer voor de boekjaren 2023 en 2024.”

 3/ Oorzaak van verlies en van risico: kijk naar lakse monetaire beleid

“De Bank neemt deel aan de implementatie van het monetair beleid dat centraal wordt bepaald door de Raad van Bestuur van de Europese Centrale Bank. De uitoefening van deze taken van algemeen belang brengt financiële risico’s met zich die kunnen leiden tot verliezen."

Conclusie: het is door lakse monetaire beleid, bevestigt de NBB nu ook (werd trouwens ook bevestigd door DNB: “Normalisatie van het monetair beleid uitstellen kan voor risico’s zorgen voor de financiële stabiliteit”) 

We zijn niet alleen. Zie onder meer de brief van 9 september 2022 van DNB aan Nederlandse minister Kaag. In Nederland lijkt men uit te gaan van een verleis van 9 miljard. Ook buiten de eurozone dient dergelijke situatie zich aan. Zo bereidt de Bank of Canada zich voor om voor de eerste keer verlieslatend te zijn door de stijgende rentes, en dit voor de komende drie jaar.

DUBBELE ROL VAN DE STAAT

 De NBB heeft “sui generis statuut”, typisch Belgische particulariteit: omdat NBB om beurs genoteerd staat en helft kapitaal gehouden wordt door privé aandeelhouders, helft door de overheid.

Ook Overheid heeft een bijzonder statuut: De overheid is aandeelhouder > en bepaalt dus mee de lijn van de Bank. Overheid ageert daarnaast ook in zijn hoedanigheid van soevereine Staat > verlener van het emissierecht, waardoor ze aanspraak maakt op een deel in de opbrengsten van de centrale bank (en daarnaast discussie of daarnaast ook nog sprake is van andere “monopolierechten” die aanleiding geven tot een vergoeding). 

Het is die dubbele rol waar ik specifiek met u op in zou willen gaan. Zijn die rollen combineerbaar? Is dit houdbaar?

- Als aandeelhouder: belang op correct dividend, maar ook belang op sterk reservebeleid.

- Als soevereine staat: belang op zo hoog mogelijke budgettaire inkomsten

2/ HET VERLIES

2.1/ Hoe is het zover kunnen komen?

Eerste reden – en belangrijkste reden – is dat de bankdeposito’s een kost zijn geworden, terwijl ze enkele maanden geleden nog een inkomstenbron waren. Tot juli stond de rente negatief, waardoor een strafrente kon worden aangerekend. Door de twee renteverhogingen moet de NBB nu zelf rente betalen op de miljarden die de Belgische bank bij hen hebben geparkeerd.

Tweede reden is de waarde van hun beleggingsportefeuille zelf die daalt (met EXTRA impact door de QE aankopen + door de PANDEMIE aankopen). Ook NBB merkt immers de daling van de marktwaarde door de stijging van de langetermijnrente.

Mijn vragen:

12/ Met deze nieuwe informatie, hoe beoordeelt u het aankoopbeleid dat door de NBB wordt gehanteerd, sinds de start van QE? En naar aanleiding van de pandemie?

13/ Had u hierover reeds contact met de NBB? Welk standpunt verdedigde u hierin?

14/ Hoe wordt het potentiële verlies becijferd? Kan dit enkel aan de NBB worden overgelaten? Of wordt hierop best ook een derde objectieve partner bij betrokken? Wie zou zo’n rol volgens u best kunnen vervullen?

15/ Bent u op de hoogte van de vergelijking in de andere eurozone lidstaten? Welk beeld geeft die? Of welke stappen zet u om zo’n vergelijking te bekomen?

2/ Wat zijn de gevolgen voor de toekomst?

Impact op de begroting

1/ Het grootste gevolg van deze verliezen, is dat het dividend van de NBB lager zal uitvallen.

1.1./ Het dividend wordt gevormd door een vaste 1,5 euro per aandeel, wat ook bij een negatief jaarresultaat gedekt zou moeten zijn.

1.2./ Vooral het tweede deel van het dividend lijkt echter onzeker. Dat is afhankelijk van de opbrengst van de statutaire portefeuille. Deze zal fors lager liggen, dus het dividend (als het al wordt uitgekeerd), zal ook fors lager liggen.

2/ Naast een lager dividend ontvangen de overheid ook nog een uitkering (een saldo van de winst dat overblijft na de reservering van de helft van de winst en na het dividend). In 2020 bedroeg dat extra saldo nog 288 miljoen euro en vorig jaar 122 miljoen euro.

Voor de overheid betekent dit concreet dus minder inkomsten van de NBB.

Mijn vragen:

16/ Hoeveel dividenden kon de overheid gecumuleerd ontvangen sinds 2009? Graag ook cijfers per jaar?

17/ Welk bedrag in uitkering (saldo van de winst) kon de overheid gecumuleerd ontvangen sinds 2009? Graag ook cijfers per jaar?

18/ Wat de huidige situatie betreft: Is er al zicht op het effect hiervan op de begroting? Zal u het voorzichtigheidsprincipe hanteren bij het incalculeren van deze situatie in de begrotingstabellen?

19/ Wat het ‘vaste’ deel van het dividend betreft: is het correct dat de opbrengst daarvan wel gedekt is?

20/ Wat het deel van het dividend betreft dat gelinkt is aan de opbrengst van de statutaire protefeuille: hoeveel minder zal u inrekenen voor dit jaar en de komende jaren?

21/ Meer algemeen: verwacht u een meer globale verandering in het dividendbeleid van de NBB?

22/ Had u over dit alles intussen reeds verder overleg met de NBB? Wanneer precies? En wat waren daarvan de (tussentijdse) conclusies?

3/ Kan het verlies worden ingeperkt?

Eric Dor, directeur economische studies daan de Ieseg School of Management Rijsel en Parijs: de bancaire sector in de eurozone zou zo 28 milliard kunnen opstrijken, en dit in de hypothese dat de ECB haar tariven op 2,50 % zou leggen tussen nu en mei, en dit zeker zou aanhouden tot eind 2024. Wat volgens beschouwd zou worden als een “milde aanscherping” van de monetaire politiek… We vernemen dat de ECB die “overdreven winsten” van Europese banken zou willen aftoppen.

Mijn vragen:

23/ Heeft u hierover meer informatie?

24/ Had u hierover contact met uw collega’s in de eurozone?

25/ Hoe realistisch schat u dit in?

26/ In welke mate kan zo’n maatregel een impact hebben op de stabiliteit van de bancaire sector? En bij uitbreiding op de economie? En op het financieel systeem?

HET RISICO

Niet zeker of de reserves voldoende zijn om risico’s in te dekken. 

1/ Hoe is het zover kunnen komen?

Reserveringsbeleid

“De Bank heeft in 2016 haar reserveringsbeleid gewijzigd en sindsdien jaarlijks 50 percent van haar winst gereserveerd. De reserves van de Bank fungeren immers als financiële buffers bij verliezen. Overeenkomstig dit reserveringsbeleid wordt een negatief resultaat van het boekjaar7 eerst ten laste gelegd van de beschikbare reserve (…)

Deze buffers zullen op het einde van dit jaar een eerste maal moeten worden aangesproken voor de aanzuivering van een verlies. Hoe groot dit verlies precies zal zijn en of dit de dividenduitkering zal impacteren is op dit ogenblik onzeker.”

Gekwantificeerd

Volgens NBB: “beschikbare reserve die op dit moment 4,76 miljard euro bedraagt”   en “het reservefonds dat op dit moment 2,65 miljard euro bedraagt”, maar “reservefonds bestaat ook voor 324,79 miljoen euro uit afschrijvingsrekeningen” dus: “berekening van de totale financiële buffers van de Bank die bijgevolg 7,08 miljard euro bedragen.”

Maar ... “Op 31 december 2021 werd de benedengrens van de financiële risico’s waaraan de Bank was blootgesteld geraamd op 5,8 miljard euro.”

Ik waarschuw al jaren voor de toenemende risico’s. Ik probeer het thema ook (zonder veel resultaat vooralsnog) hier op de agenda van de Commissie te krijgen. Iedereen kan vaststellen dat sinds 2009 verschillende miljarden (cijfer van 5,6 miljard circuleert), saldo van de winst, werd uitgekeerd aan de staat, voor de begroting. Deze middelen werden op die manier niet toegevoegd aan de reserves.

Mijn vragen:

Algemene vragen ...

27/ Cfr hogere vragen: Hoeveel dividend zijn er sinds 2009 aan de staat uitgekeerd? En hoeveel uitkeringen?
28/ Had u over deze punten intussen reeds overleg met de NBB? Wanneer precies? Heeft u daarbij intussen aanvullende informatie bekomen? Waren er reeds (tussentijdse) conclusies? Of wanneer wordt dergelijk overleg gepland?
29/ Houdt de regering rekening dat de verliezen wel eens de reserves zouden kunnen overtreffen (cfr. ‘benedengrens 5,8 miliard)?
30/ Hoe beoordeelt u het risico van dit alles op het garanderen van de financiële stabiliteit?
31/ Waarom zijn er publieke stress-tests voor alle reguliere banken (sinds bankencrisis), maar is die er niet op gelijkaardige wijze voor centrale banken?

Specifieke vragen over het reserveringsbeleid ...

32/ Hoe beoordeelt u, in het licht van deze nieuwe feiten, het reserveringsbeleid van de Bank? Meent u dat die verder moet worden aangescherpt? Welke aanvullende maatregelen zijn volgens u in dit verband nog nuttig en/of nodig?

33/ In de parlementaire voorbereiding  wordt onder meer vermeld dat het doel dat bij artikel 32 nagestreefd wordt er onder meer in bestaat “op een eenvoudige en doeltreffende wijze te verzekeren dat de Nationale Bank in alle onafhankelijkheid de nodige reserves kan aanleggen”. Meent u dat dit vandaag het geval is? Is deze onafhanelijkheid afdoende gegarandeerd, mee gelet op de vermelde dubbele rol van de overheid als aandeelhouder, dan wel als soevereine staat?

34/ De wetgever voorzag in een winstverdelingscascade. In haar advies 71.401/2 over mijn voorstel van interpretatieve wet, stelde de Raad van State op blz 15 daarover onder meer dat de toekenning aan de Staat van het saldo van de winsten van de Nationale Bank er niet uitsluitend op gericht zou zijn het aandeel van de Staat te garanderen in de winsten die door de Bank verworven worden in het kader van haar monopolie inzake de uitgifte van bankbiljetten MAAR OOK “in het kader van andere aan haar door de overheid verleende monopolierechten”. Dit alles kadert in de de interpretatie van de woorden “uitoefening van door de overheid verleende monopolierechten, IN HET BIJZONDER inzake de uitgifte van bankbiljetten”. Over de uitgifte van bankbiljetten (seigneuriage)  is er veel duidelijk, ook vanuit de Europese ESCB situatie. Maar hoe zit het juist met die beweerde andere monopolierechten die aanleiding zouden geven tot een vergoeding?

• 34.1/ Welke andere monopolierechten zijn dat precies? Is dit enkel de rol als Rijkskassier?
• 34.2/ In welke mate zijn de vergoedingen voor monopolierechten in evenredigheid met de ontvangen middelen, zeker gelet op het feit dat sinds het boekjaar 2016 de rentevoeten wereldwijd zo zijn geëvolueerd, waardoor het ESCB (en dus ook niet de Nationale Bank van België) geen seigneuriage-inkomsten meer kan realiseren…)?

Wat zijn de gevolgen voor de toekomst? Kan het risico worden ingeperkt?

De vraag is wat er gebeurt als de reserves onvoldoende zouden blijken te zijn: enerzijds stelde Prof Paul De Grauwe in De Afspraak daarover: “wij moeten ons niet ongerust maken met de situatie rond NBB , de problemen zijn voor de aandeelhouders”. (waarbij hij abstractie maakt dat ook overheid aandeelhouder is…). Anderzijds is er de these waarbij, wanneer het kapitaal van de NBB uitgeput zou zijn, en zelfs negatief zouden worden. Waarbij dan wordt gesteld dat een centrale bank ook kan blijven functioneren met een negatief eigen vermogen. Dat was in het verleden bvb tijdelijk het geval voor de Zwitserse nationale bank. (ECB laat inderdaad ook toe dat kapitaal tijdelijk negatief is, maar mag niet lang duren, dus reserves moeten wel zo snel mogelijk worden aangevuld)

Want de NBB is geen onderneming als de andere, en geen bank als de andere. Ze kan uit het niets geld creëren om zijn schulden terug te betalen… (en ze staat bovendien in voor de schulden van de staat).

Mijn vragen:

35/ Wat is hierover uw oordeel?

36/ Is de mate waarin de Staat in versterkte orde aanspraak kan maken op sterkere “monopoliewinsten” van de centrale bank, ook in verhouding tot de aansprakelijkheid van de Staat voor ‘monopolieverliezen’?

37/ Denkt u aan een scenario, zoals dat circuleert in Nederland, van een mogelijke kapitaalsverhoging? Hoe zou dit desgevallend vorm moeten krijgen bij ons, aangezien de helft van de aandelen in handen is van private spelers? Moet dergelijke verhoging dan evenredig met de private spelers gebeuren?

38/ Wat zou van dit alles de financiële impact zijn voor de federale overheid?

3/ HET LAKSE MONETAIRE BELEID

En intussen blijft ECB verder pompen, in de laatste week is er 20 miljard bij gekomen op de balans (totaal 8.777 miljard).Totale assets zijn nu gelijk aan 81% van BBP in de eurozone (FED: 35,4% // BoE 39%). 

Mijn vragen:

39/ Wat is uw oordeel over het huidige monetaire beleid?

40/ Hoe hoog schat u de negatieve (zij)effecten in van dit monetaire beleid? Cfr de kritische uitspraken hierover destijds van toenmalige ministers van financiën Van Overtveldt en De Croo?

41/ Is het uw oordeel dat het uitstellen van de normalisatie van het monetair beleid voor risico’s kan zorgen voor de financiële stabiliteit, of net niet?

FUNDAMENTELE VRAGEN OVER SUI GENERIS STATUUT

Over de beursnotering: Naast de NBB is in de EU enkel ook de Griekse central bank beursgenoteerd, stelde Dr. Dewatripont vanochtend in commissie economie. En over het toezicht op de NBB. En over de transparantie.

Mijn vragen:

Over de beursnotering ...

42/ Hoe beoordeelt u dit feit van de beursnotering? Zou dit volgens u best behouden of gewijzigd worden? 

43/ Overweegt de overheid om meerderheidsaandeelhouder te worden? Kan dit gekwantificeerd worden?

44/ Overweegt de overhei om als publieke aandeelhouder tot een bod te komen om de private aandeelhouders uit te kopen? Kan dit gekwantificeerd worden?

45/ Etienne Schouppe stelde op 23 september, 16.38u, op Twitter: “Mocht het aandeel van een beursgenoteerd privébedrijf een stuntelig parcours maken zoals de Nationale Bank nu, de “toezichthouder” was al lang,en streng opgetreden. Als de NBB dan toch “anders” is dan een gewoon bedrijf, haal het aandeel dan op een correcte wijze van de beurs.” Hoe beoordeelt u deze uitspraak?

46/ Is er voldoende garantie over de transparantie inzake het eigen vermogen die rechtvaardigt dat de beurshandel werd hervat?

47/ Na het perscommuniqué van 21 september is er geen bijkomende communicatie ontvangen. In welke mate heeft dit volgens u een impact op de verhandelbaarheid van de aandelen? Is er sprake vandaag volgens u sprake van afdoende en correcte basiskennis voor een belegger? Hoe zou dit kunnen worden gegarandeerd?

Over het toezicht op de NBB ...

48/ Vandaag heeft de FSMA geen toezicht op de NBB. Hoe beoordeelt u dit?

Over het verschil in transparantie tussen de NBB en DNB ...

Algemene opmerking: de brieven van Nederland en België zijn echt wereld van verschil. Waar DNB alles mooi uitlegt, blijft de brief van NBB eerder vaag.

49/ Is de minister het eens dat er een groot verschil in transparantie is tussen NBB en DNB?

50/ Heeft u zoals minister Kaag ook nauw contact met NBB?

51/ Was u al eerder op de hoogte van de situatie van de NBB of moet u dergelijk nieuws samen met ons vernemen via een persbericht?

52/ Beschikt u, zoals in Nederland, over verschillende scenario’s, zodat men een zicht heeft op de toestand van de NBB? (Daarbij kan verwezen worden naar de passage in de Nederlandse brief: “Volgens de raming per eind mei die ik aan u gezonden heb, bedroeg dit verlies cumulatief 2,7 mrd tussen 2023 en 2026.”)

Naast de vermelde brief, kan ook verwezen naar de vergadering van de commissie financiën in Nederland (juni 22) waarbij de DNB gehoord werd.

53/ Deze zitting kaderde in het jaarlijks onderhoud met DNB over de financiële stabiliteit in Nederland. Lijkt het u niet ook wenselijk zo’n vast jaarlijks onderhoud met het parlement te organiseren?  

54/ Op deze commissiezitting gaf DNB een hele uiteenzetting van hun beleid, waarom ze bepaalde keuzes maken, hoe ze de aankoopprogramma’s zouden stopzetten, de buffers die ze aanleggen, etc. Vindt u zo’n aanpak een sterkere garantie op transparantie naar het parlement? Verdient dit volgens u navolging bij ons?

NEDERLAND

Aanleiding voor de communicatie van de NBB was de brief van de Nederlandsche Bank (DNB), gericht aan minister van financiën Kaag. Ook zij lieten weten dat ze dit jaar met verliezen zullen te maken krijgen (gezien dezelfde redenen als bij NBB), wat mogelijk op hun buffers kan inhakken en wat dan weer mogelijk voor een extra kapitaalstorting door de Nederlandse staat kan zorgen.

“DNB ervaart de financiële gevolgen van deze ommekeer in monetair beleid. We zien met de onverwacht snelle kentering van het inflatiebeeld en de stijgende beleidsrentes de vergoedingntoenemen die DNB betaalt op de deposito’s die banken bij DNB aanhouden. Dit terwijl de inkomsten op de aangekochte obligaties niet meestijgen. Het verschil tussen de betaalde vergoeding en de ontvangen inkomsten is met name groot door de steunoperaties in reactie op de uitbraak van de COVID-19 pandemie.”

Buffers = 2,8mia en 8,5mia reserves.,Vergeleken met totaal risico van 13,7mia (waarvan vooral renterisico = 9,4mia). Ze verwachten een cumulatief verlies van 9 miljard tussen 2023 en 2026.
Indien tekort te groot is, is mogelijk een kapitaalstorting door de aandeelhouders nodig (in dit geval enkel de Nederlandse overheid). “Uiteraard breng ik u tijdig op de hoogte op het moment dat er significante wijzigingen zijn ten aanzien van de winstverwachtingen en de kapitaalspositie.”